Stratejiden Başarıya Doğru: Kamu Sektöründe Yapay Zekâ Teknolojilerinin Kullanımı
“Bugün toplumda baskın olan şey değişim, sürekli değişim, kaçınılmaz değişimdir. Artık sadece dünyayı olduğu gibi değil, olacağı gibi hesaba katmadan hiçbir mantıklı karar verilemez.” — Isaac Asimov
Kamu sektörü, modern toplumların işleyişinde kritik rol oynamaktadır. Kamu sektörünün dijital etkinliği, verilerin kalitesi ve kullanılabilirliği ile yakından ilişkilidir. Son yıllarda yapay zekâ (YZ) ve büyük veri teknolojilerindeki gelişmeler, kamu sektörünün hizmet sunumunu iyileştirmek, daha güvenilir ve sorumlu kararlar almak için verilerin gücünden yararlanmasına olanak sağlamıştır. Doğrudan verilerle beslenen YZ, dijital ikiz (DT) ve Metaverse teknolojilerinin kamu sektörüne entegre edilmesi, potansiyel olarak kamu kurumlarının çalışma ve vatandaşlarla etkileşim kurma biçiminde devrim yaratma gücüne sahiptir.
Gelişmiş veri teknolojilerinin devletlerin stratejileri ve ekonomileri üzerindeki etkileri giderek önemli olacaktır. Kamu kurum ve kuruluşları, daha etkili kararlar almak ve politikalar geliştirmek için verileri kullanarak operasyonlarının verimliliğini ve etkinliğini artırabilir. Ek olarak, devletler YZ teknolojisini kullanarak yeni gelir akışları yaratabilir, yeni iş fırsatları ve yatırımları çekebilir ve ekonomilerinin rekabet gücünü global anlamda artırabilir.
İyi Uygulamalar
Verimliliği ve üretkenliği artırmak kamu kurumları için çok önemlidir. YZ, kamu sektörü için zaman alıcı ve insan hatasına açık görevleri otomatikleştirmek ve hataları azaltmak için önemli bir yardımcı araç olarak konumlanabilir.
Örneğin, Ocak ayından bu yana, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Gelir İdaresi Başkanlığı (Internal Revenue Service — IRS), vergi mükelleflerinden gelen doğrudan ödeme veya tebligat taleplerine anında yanıt vermek için birden çok hatta YZ destekli sohbet robotları kullanmıştır. Sesli robotlar şimdiye kadar üç milyondan fazla aramayı yanıtlamıştır. 2022'de IRS, belirlenmiş veya yeni PIN’leri olan vergi mükelleflerinin hesaplarını ve transkriptlerini almalarına, ödeme geçmişini ve borçlu olunan cari bakiyeyi iade etmelerine olanak sağlamak için sohbet robotu hizmetine ek versiyon yükseltmeleri gerçekleştirmeyi planlamıştır.
Deprem, sel ve aşırı hava koşulları için geliştirilen YZ araçları, halk sağlığı ve güvenliği için kamu sektöründe hızla yanıt bulan bir alandır. Örneğin, ABD Ulusal Hava Durumu Servisi, hava durumu tahminlerini ve uyarı sistemlerini iyileştirmek için YZ kullanarak halkı şiddetli hava olaylarından önemli ölçüde korumayı hedeflemiştir.
Bir diğer kritik örnek de 6 Şubat 2023'te Türkiye ve Suriye’de yaşanan büyük depremlerde hem kamu kurumlarının hem de yazılım odaklı STK’lerin veri analizi yoluyla etkin yardım dağıtımını destekleyen önemli çalışmalar yürütmeleridir. Krizleri ele almak için açık kaynaklı yardım web siteleri ve platformları geliştiriliyor ve bazıları girişim fonu almıştır. Bu girişimler, tehlike çağrılarından toplanan bilgilere dayanarak enkaz altında gömülü hayatta kalanları bulmak için ısı haritaları oluşturmak gibi çeşitli şekillerde yardımcı olmayı amaçlıyor. Diğer çabalar arasında kan bağışı hakkında bilgi sağlanması, geçici barınma sağlayıcıları ile yiyecek arasında bağlantı kurulması yer alıyor. Ancak tüm bu çalışmaların mühendislik etiğinin yanı sıra YZ değerleri ve ilkelerini gözeterek vatandaşların hizmete erişimini kolaylaştırıp, sağlayacağı faydayı artırırken aynı anda mahremiyetini ve güvenini riske atmayacak şekilde planlanlanması ve hayata geçirilmesi gerektiğinin de farkında olmak gerekir.
Kamu sektöründeki sağlık uygulamalarına YZ entegrasyonu, dikkate değer başka bir kullanım durumudur. Medicare ve Medicaid Services (CMS) Merkezleri, sağlık hizmetleri talepleriyle ilgili verileri incelemek, bakım eğilimleri hakkında bilgi edinmek ve potansiyel sahtekarlığı veya kaynakların kötüye kullanımını tespit etmek için YZ teknolojilerinden yararlanmaktadır. YZ temelli araçlarla uydu görüntülerini analiz etmeye ve sınıflandırmaya ABD’nin Savunma Bakanlığı’nın bir başka odak alanı olarak dikkat çekmektedir. Bu, analistlerin daha karmaşık görevlere odaklanmasına fırsat tanımaktadır.
Ülkemizde de pek çok kurumda YZ’ye ilişkin birimler veya ensitüler kurularak bu alandaki çalışmalar desteklenmektedir.
Ayrıca YZ maliyet tasarrufu için kamu sektöründe önemli bir yere sahip olacaktır. Bu kapsamda en önemli örnekler vergiler, sosyal güvenlik ve hizmetler ile imalat ve enerji endüstrileridir. Tedarik, üretim ve enerji sektörlerindeki kısıtlamaları, belirsizlikleri ve riskleri yönetmek için YZ’den yararlanmanın önemi, özellikle son birkaç yılda dünyayı etkileyen salgın hastalıklar ve savaşlar nedeniyle iyi anlaşılmıştır. Bu amaçla ABD Enerji Bakanlığı bir Yapay Zekâ ve Teknoloji Ofisi kurmuştur.
Öte yandan, YZ teknolojilerini geliştirecek uzmanlara ve farkındalığı yüksek karar vericilere ihtiyaç olduğunu vurgulamakta fayda vardır. Bu nedenle YZ yönelik eğitim ve beceri geliştirme programları her geçen gün artmaktadır. Dünya çapında pek çok ülkede kamu iş gücünün becerilerini artırmak için adımlar atıyor. 2018'de Fransa, vatandaşların ve bölge sakinlerinin dijital okuryazarlık, beceri ve özerklik kazanmalarına yardımcı olmak için “Dijital Bölünmeye Karşı Ulusal Strateji” adlı yeni bir ulusal strateji benimsedi. Bu stratejinin bir parçası olarak Fransa, dijital teknolojilerde ücretsiz eğitim sağlayan Digital Pass programını başlattı. Ayrıca Fransız Kamu Yönetimi ve Ekonomik Kalkınma Enstitüsü, kamu görevlilerini YZ hakkında temel bilgilerle donatmak için “Devletin ve verilerin dijital dönüşümü” ve “Yapay zekâ, veri bilimi: Yeni ekonomik zorluklar ve fırsatlar” başlıklarında çeşitli eğitim kursları sunmaktadır.
Ülkemizde kamu kurumları arasında güvenli ve güvenilir veri paylaşımı yoluyla veri odaklı yeni ürün, hizmet ve politika geliştirilmesi teşvik edecek “Kamu Veri Alanı” çalışmaları Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi’nin eylem planı doğrultusunda yürütülmektedir.
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından kamu sektöründeki politika yapıcılar için geliştirilen çok yeni bir araç seti olan “Data to Policy Navigator”, karmaşık politika sorunlarını çözmek için YZ gibi veri ve veriye dayalı teknolojilerin kullanılmasının önünü açmayı amaçlıyor.
Zorluklar
YZ teknolojilerini kamu sektörü de dahil olmak üzere pek çok alanda kullanmanın yadsınamaz faydaları vardır ve bazılarına örnekler verdik. Ancak YZ kullanımı önemli güçlükleri de beraberinde getiriyor. Her şeyden önce maliyetli bir yatırımdır. Verilerin toplanması, kalitesinin artırılması ve bu verilerin güvenli bir şekilde saklanması, işlenmesi ve paylaşılması için gereken altyapı ve bulut yatırımları büyük yatırım bütçeleri gerektirmektedir.
Bu kısıtlama, gelişmekte olan ülkeler için bir meydan okuma olabilir.
Küresel olarak en kritik zorluk, teknik uzmanlığa duyulan ihtiyaçtır; yani YZ teknolojilerini geliştirebilecek niteliklere sahip sınırlı insan kaynağıdır. Bu konuda ülkeler arasında beyin göçü haritalarında da görülebilen ciddi bir rekabet olduğu aşikardır.
Spesifik olarak, kamu kurumlarında YZ’nin uygulanmasındaki zorluğun temeli, mevcut teknoloji standartları, mevzuat ve düzenlemelerin YZ teknolojilerini ve veriyle ilgili dinamikleri yeterince kapsamamasından doğmaktadır. Mahremiyet, veri gizliliği ve güvenliğini sağlamak, veri ve sistemlerde ayrımcılık ve önyargıyı azaltmak için YZ etik değer ve ilkelerine uyulması esastır.
YZ teknolojileri konusunda kamuoyunun bilgilendirilmesi, verilerin işlenmesi ve kazanımlar konusunda bilinçlendirme çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Öte yandan tüm bu zorluklarla ilgili olarak potansiyel risklere ve yasal düzenlemelere odaklanmak gerekmektedir.
AB Yapay Zekâ Yasası, yasal düzenlemeleri risk temelli bir yaklaşımla ele almaktadır. Yasa, yüksek riskli YZ sistemleri için bir dizi gereklilik ve yasaklar belirlemektedir. Bu gereksinimler, zorunlu risk değerlendirmeleri ve uygunluk değerlendirmelerinin yanı sıra şeffaflık, insan denetimi ve veri kalitesi gibi gereksinimleri içermektedir. Yasa ayrıca, insanların davranışlarını manipüle etmek veya açıklama yapmadan derin sahtekarlıklar (deepfake — disinformation) oluşturmak gibi kabul edilemez görülen belirli YZ uygulamalarını da yasaklamaktadır. Bu yasa, toplum için yararlı olan güvenilir ve güvenli YZ sistemlerinin geliştirilmesini ve dağıtımını teşvik etmek ve aynı zamanda bireylerin temel haklarının korunmasını sağlamak için tasarlanmıştır. 14 Haziran 2023 tarihinde de Komisyonda yapılan oylama ile ezici bir oy çokluğu ile kabul edilmiştir.
Birleşmiş Milletlerin Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nde (SKH) YZ’nin konumu ve çeşitli alanlarda YZ’nin SKH’lere ulaşma üzerindeki etkisini değerlendirmeyi sorgulanabilir hale getirmiştir. Bu konuda değerli bir çalışma Nature Communications’da yayınlandı.
Bu çalışmada, fikir birliğine dayalı bir uzman belirleme süreci aracılığıyla, YZ’nin tüm SKH’lerde 134 hedefe ulaşılmasını kolaylaştırma potansiyeline sahip olduğu ancak aynı zamanda 59 hedefi engelleyebileceği ihtimali savunulmuştur.
Ancak, mevcut araştırmaların daha kritik alanları içermesi gerektiğini söylemek doğru olur. YZ teknolojileri sürdürülebilir kalkınmaya katkıda bulunmasını sağlamak için, YZ’nin hızlı ilerlemesine uyum sağlamak için yeterli düzenleyici içgörü ve gözetim sağlanmalıdır. Bunun yapılmaması etik değerlerde, standartlarda, güvenlikte ve şeffaflıkta eksikliklere neden olabilir. Aşağıda sunulan şekil bu çalışmayı özetlemektedir.
Yukarıdaki şekil, YZ’nin her bir SKH’ne ulaşmaya yönelik ilerlemeyi nasıl etkinleştirebileceğine veya engelleyebileceğine dair belgelenmiş kanıtlar sunmaktadır. Renkli kareler SKH’lerini temsil eder ve içlerindeki sayılar her bir hedefe referans vermektedir. Sayıların üzerindeki yüzdeler, YZ’nin etkileyebileceği tüm hedeflerin oranını, şeklin iç dairesindekiler ise müstakil olarak her bir SKH içindeki oranları temsil ediyor. Şeklin dış dairesi, üç ana SKH grubunun sonuçlarını göstermektedir: Toplum, Ekonomi ve Çevre. Şeklin içindeki gölgeli alan, kanıt türü dikkate alındığında elde edilen sonuçları temsil etmekte ve parantez içindeki değerler her grup için belirli değerleri göstermektedir.
Sonuç
YZ, politikaların geliştirilmesine, süreçlerin iyileştirilmesine ve maliyetlerin düşürülmesine yardımcı olarak ülkelere ve dünyaya önemli ölçüde katkıda bulunur ve özellikle kamu yararı için kamu sektöründe etkilerini görmekteyiz.
Her geçen gün bu katkıyı artırmanın, özel sektör ve üniversitelerle iş birliklerinin, uluslararası etik normlar ve yasal düzenlemelere uyum sağlamanın, küresel olarak boğuştuğumuz ekonomi, enerji, iklim gibi birçok krizi çözmemizi sağlayacağına inanılmaktadır.
Bu ilham verici infografik, AB’nin temel konulara, etkilere ve kısa ve uzun vadeli kamu sektörü kullanımına yönelik etik ve insan merkezli yaklaşımını özetlemektedir. Bilgi grafiğinin tamamı için kaynağı kontrol etmenizi öneririm.
⭐ LinkedIn, Twitter ve GitHub hesabımı da takip edebilirsiniz! ⭐
